Aspekty prawne działalności medycznej i medycyny estetycznej

Czym jest medycyna estetyczna?

Od dłuższego czasu zarówno w środowiskach lekarskich, jak i prawnych toczy się dyskusja na temat charakteru prawnego zabiegów medycyny estetycznej. Efektem tych rozważań są proponowane w literaturze branżowej definicje pojęcia medycyny estetycznej i podejmowane próby oceny zabiegów z tego zakresu pod kątem ich kwalifikacji do zabiegów regulowanych przez u.d.l. Warto przytoczyć stanowisko wypracowane przez ekspertów podczas debaty eksperckiej, poświęconej zagadnieniom związanym z zabiegami medycyny estetycznej, jaka odbyła się w dniu 26 czerwca 2020 r. w siedzibie Naczelnej Izby Lekarskiej. Uczestnicy debaty zaproponowali definicję pojęcia medycyny estetycznej:
„Medycyna estetyczna jest zespołem świadczeń zdrowotnych, wiążących się z ingerencją w tkanki ludzkie, wykonywanych przez lekarzy i lekarzy dentystów, służącym przywracaniu lub poprawie fizycznego, umysłowego i społecznego samopoczucia pacjenta, poprzez poprawę jego wyglądu”

Uczestnicy debaty zwrócili uwagę na potrzebę nowelizacji aktów prawnych regulujących zagadnienia działalności leczniczej i zawodu lekarza i lekarza dentysty, tj.:
– ustawy o działalności leczniczej,
– ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych,
– ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty
w celu wprowadzenia do tych aktów prawnych definicji pojęcia medycyny estetycznej i poddania tego zakresu działalności regulacji zbliżonej do pozostałych zakresów działalności leczniczej. Eksperci podkreślili potrzebę wyraźnego ograniczenia uprawnień do wykonywania świadczeń zdrowotnych z zakresu medycyny estetycznej. Zgodnie przedstawionymi postulatami świadczenia te mogłyby być wykonywane wyłącznie przez lekarzy, zgodnie z posiadanymi kompetencjami i aktualną wiedzą medyczną.

Reklama w świecie medycyny

Reklama stanowi jeden z najważniejszych instrumentów zmagań z konkurencją i walki o pozyskanie klienta. Zatem reklama łączy w sobie dwie warstwy, w różny sposób skorelowane ze sobą: warstwę informacyjną – której zadaniem jest przekazanie informacji o nabywanej usłudze, jej właściwościach, niekiedy o oferowanych usługach dodatkowych, o producencie, a także o porównaniu właściwości i przeznaczenia reklamowanej usługi z usługą tego samego rodzaju, pochodzącą od konkurencji, oraz warstwę perswazyjną – ukierunkowaną na nakłonienie klienta do nabycia usługi. Funkcja reklamy nie polega wyłącznie na rozpowszechnianiu obiektywnie istniejących okoliczności czy faktów, ale również, a nawet przede wszystkim, na jej sugestywnym wpływie na konsumentów i podejmowane przez nich decyzje w przedmiocie zakupu rzeczy (F. Henning-Bodewig, Recht, s. 27, za: E. Traple, J. Preussner-Zamorska, Interes konsumenta, s. 12).

Biorąc pod uwagę powyższe informacje przekazywane pacjentom lub potencjalnym pacjentom przez podmiot wykonujący działalność leczniczą powinny ograniczać się do informacji przewidzianych przepisami prawa. Elementy przekazu, mające na celu zachęcić potencjalnego pacjenta do skorzystania z usług podmiotu leczniczego są niedozwolone. Na podmiocie wykonującym działalność leczniczą ciąży obowiązek podania do publicznej wiadomości informacji o zakresie i rodzajach udzielanych świadczeń zdrowotnych. Treść i forma tych informacji nie mogą mieć cech reklamy (art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej – dalej u.d.l.).

Obowiązek informacyjny obejmuje udzielanie:

1.  szczegółowych informacji na temat udzielanych świadczeń zdrowotnych, w szczególności informacji dotyczących stosowanych metod diagnostycznych lub terapeutycznych oraz jakości i bezpieczeństwa tych metod,
2. niezbędnych informacji na temat zawartych przez podmiot umów ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej obejmujących szkody będące następstwem udzielania świadczeń zdrowotnych albo niezgodnego z prawem zaniechania udzielania świadczeń zdrowotnych,
3. informacji objętych wpisem do rejestru podmiotów wykonujących działalność leczniczą, dotyczącym tego podmiotu.

Przez podmiot wykonujący działalność leczniczą należy rozumieć lekarza, pielęgniarkę lub fizjoterapeutę wykonujących zawód w ramach działalności leczniczej jako praktykę zawodową, jak również przedsiębiorców, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, jednostki budżetowe, instytuty badawcze, fundacje i stowarzyszenia, których celem statutowym jest wykonywanie zadań w zakresie ochrony zdrowia i których statut dopuszcza prowadzenie działalności leczniczej i jednostki wojskowe w zakresie, w jakim wykonują działalność leczniczą (art. 2 ust. 1 pkt 5 w zw. z art. 4 i 5 u.d.l.).

Jak wynika z powyższych regulacji, na podmiot wykonujący działalność leczniczą nałożony jest obowiązek udzielania pacjentom informacji związanych z działalnością leczniczą, a granice tego obowiązku wyznacza z jednej strony opisany w art. 14 u.d.l. zakres informacji, które powinny być przekazane, a z drugiej – zakaz reklamy. Oznacza to, że podmiot prowadzący działalność leczniczą nie może pod pozorem wykonywania obowiązku informowania pacjenta prowadzić w stosunku do niego akcji reklamowych.

Reklama a etyka lekarska

Przepis art. 63 Kodeksu Etyki Lekarskiej zezwala lekarzowi na tworzenie swojej zawodowej opinii jedynie w oparciu o wyniki swojej pracy i w związku z tym jednoznacznie zabrania jakiegokolwiek reklamowania się:
„Zakaz reklamy wynikający z uchwały NRL w sprawie szczegółowych zasad podawania do publicznej wiadomości informacji o udzielaniu przez lekarzy i lekarzy dentystów świadczeń zdrowotnych”.

Uchwała Naczelnej Rady Lekarskiej z dnia 16 grudnia 2011 r. w sprawie szczegółowych zasad podawania do publicznej wiadomości informacji o udzielaniu przez lekarzy i lekarzy dentystów świadczeń zdrowotnych w szczegółowy sposób reguluje prawa i obowiązki informacyjne lekarzy i lekarzy dentystów. W §1 powołana uchwała wprost zakazuje lekarzowi i lekarzowi dentyście reklamowania udzielanych świadczeń zdrowotnych.

Przedmiotem informacji mogą być:

• tytuł zawodowy,
•  imię i nazwisko,
•  miejsce, dni i godziny przyjęć,
•  rodzaj wykonywanej praktyki zawodowej,
•  stopień naukowy,
•  tytuł naukowy,
• Specjalizacje,
• umiejętności z zakresu węższych dziedzin medycyny lub udzielania określonych świadczeń zdrowotnych,
• szczególne uprawnienia,
• numer telefonu,
• określenie cen i sposobu płatności – jeżeli informacje zamieszczane są na stronie internetowej bądź podawane przez specjalne telefony informacyjne.

Informacje dotyczące usług medycznych nie mogą zawierać (§ 5 uchwały):

• żadnej formy zachęty ani nakłaniania do korzystania ze świadczeń zdrowotnych,
• informacji o metodach, ich skuteczności i czasie leczenia oraz obietnic i potocznych określeń,
• określenia cen i sposobu płatności (oprócz informacji zawartych na stronach internetowych bądź specjalnych telefonach informacyjnych),
• informacji o jakości sprzętu medycznego.

Uchwała dopuszcza następujące formy informacji:

• tablice ogłoszeniowe,
• ogłoszenia prasowe zamieszczone w rubrykach dotyczących usług medycznych,
• informacje zawarte w książkach telefonicznych bądź informatorach,
• informacje zamieszczone na stronach internetowych.

Naruszenie zakazu reklamy świadczeń zdrowotnych powoduje następujące konsekwencje:

• odpowiedzialność za wykroczenie – przepis art. 147a § 2 ustawy z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń przewiduje odpowiedzialność za wykroczenie (kara aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny) osoby, która podaje do wiadomości publicznej informacje o zakresie i rodzajach udzielanych świadczeń zdrowotnych mające formę i treść reklamy,
• odpowiedzialność dyscyplinarna przed Rzecznikiem Odpowiedzialności Zawodowej oraz Sądem Lekarskim za naruszenie zakazu reklamy, przewidzianego w Kodeksie Etyki Lekarskiej i w omawianej wyżej uchwale NRL,
• odpowiedzialność za czyn nieuczciwej konkurencji za zakazaną reklamę – na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.

Jak się do tego ma medycyna estetyczna?

Istotnym zagadnieniem jest, czy powyższe zakazy reklamy i obowiązki informacyjne ciążą na podmiotach, świadczących usługi medycyny estetycznej. Zasadniczym pytaniem jest, czy usługi medycyny estetycznej stanowią działalność leczniczą. Jeżeli usługi te zostaną zakwalifikowane do działalności leczniczej, podmioty świadczące te usługi będą podlegały powyższym ograniczeniom.

Należy również pamiętać o tym, że lekarze podlegają obowiązkom i zakazom przewidzianym w Kodeksie Etyki Lekarskiej i w uchwałach organów samorządu lekarskiego niezależnie od rodzaju wykonywanych świadczeń, lecz na tej tylko podstawie, że wykonują zawód lekarza. Wobec wątpliwości odnośnie kwalifikacji usług medycyny estetycznej należy mieć na uwadze odpowiedzialność dyscyplinarną lekarzy, wynikająca z ich przynależności do samorządu lekarskiego i podległości samorządowym aktom prawnym.

Dr Ewa Habryn-Chojnacka